Met de Duurzaamheidsparagraaf maken we de stad toekomstbestendig voor alle Amsterdammers, jong en oud
‘De duurzaamheidsparagraaf zorgt voor een ander gesprek bij projecten en beleid’
Participatiestrateeg Energietransitie Maaike Vallenduuk was bij het eerste klimaatevent op 14 december 2022. Daar opperde zij al het idee voor een Duurzaamheidsparagraaf in een rondvraag over wat de gemeente nu zou moeten doen om verduurzaming te versnellen.
Duurzaamheidsparagraaf als idee op het eerste klimaatevent
Uit de analyse van de B&W-besluiten uit 2024 door bestuursadviseur Marijke Rombouts blijkt dat het college al 170 besluiten heeft genomen die een bijdrage leveren aan minstens één van de duurzaamheidsdoelstellingen (zie infographic). We starten dus niet bij nul, en verwachten dat de duurzaamheidsparagraaf een impuls geeft én ook laat zien wat we doen om onze duurzaamheidsdoelen te halen.
Infographic Duurzaamheidsparagraaf
‘Dit is belangrijk voor de stad, omdat je betere keuzes maakt. Met minder uitstoot, meer hergebruik, en een stad die prettiger is om in te wonen.’
Op 6 mei 2025 besloot het College van Burgemeester en Wethouders dat de duurzaamheidsparagraaf in de hele gemeente wordt ingevoerd. Het besluit geldt voor alle voordrachten voor het college en voor de stadsdelen. Hiermee zet het college een nieuwe stap in haar verantwoordelijkheid voor het realiseren van een toekomstbestendig Amsterdam.
Gemeentebrede invoer vanaf augustus 2025
Marijke: "Omdat je betere keuzes maakt. Met minder uitstoot, meer hergebruik, en een stad die prettiger is om in te wonen."
Laurie: "En omdat het ook gaat over wie je bereikt. Soms komt een duurzaam voorstel vooral mensen ten goede die het al goed hebben. Dan moet je je afvragen: wie blijft er buiten beeld? De paragraaf helpt je op weg om na te denken over welke groepen je misschien over het hoofd ziet."
Waarom is dit belangrijk voor de stad?
‘Het grootste effect is misschien wel de inspiratie onder collega’s. Ze zagen ineens wat er al gebeurde en durfden zelf ook meer te doen.’
Toen Zuid eenmaal draaide, deelden Marijke en Laurie hun aanpak met stadsdeel West. Daar konden ze aan de slag met de formats, Q&A’s en voorbeelden uit Zuid. Ook de gemeente Zaanstad toonde interesse. Die nam de versie uit Zuid bijna letterlijk over.
Laurie: "Zuid was geen pilot, het was een startpunt. En door het collegebesluit wordt het vaste prik voor iedereen. Niet iets vrijblijvends."
Van Zuid naar West en verder
Op het Museumplein werd natuursteen hergebruikt. Stenen die anders waren weggegooid, kregen een plek in het park.
Ron: "Dat is directe winst. En het kost vaak niet eens meer tijd of geld. Alleen een andere manier van denken."
Skadi: "Maar het grootste effect is misschien wel de inspiratie onder collega’s. Ze zagen ineens wat er al gebeurde en durfden zelf ook meer te doen."
Concreet resultaat, zichtbaar verschil
Natuursteen op het Museumplein. Deze stenen zijn hergebruikt. Zulk hergebruik wordt mede aangejaagd en bespreekbaar gemaakt in de organisatie door het invullen van de Duurzaamheidsparagraaf.
Hergebruik stenen op het Museumplein
Foto’s: Kick Smeets
‘Hoe maken we duurzaamheid concreet? De duurzaamheids-paragraaf was ons antwoord.’
‘Het verplicht ons om goed uit te leggen waarom we soms een besluit nemen dat slecht is voor duurzaamheid. Dat is ‘Duurzaam, tenzij’.’
Toen de vraag kwam wie er wilde experimenteren, stak stadsdeel Zuid als eerste zijn hand op. Bestuurder Rocco Piers was meteen enthousiast. "De vraag die hier al leefde was: hoe maken we duurzaamheid concreet? De duurzaamheidsparagraaf was ons antwoord."
Maar hoe geef je iets vorm wat nog niet bestaat? Skadi Renooij, programmamanager Democratisering en Duurzaamheid in Zuid, en Ron van Soest, senior medewerker fysiek, doken er samen in.
Ron: "Hoe beantwoord je de vragen uit de paragraaf, leveren ze discussie op, wie beoordeelt de antwoorden? Dat zorgde voor onderlinge afstemming. Tegelijk merkte je dat het onderwerp daardoor ging leven."
Zuid: een stadsdeel dat durfde te pionieren
Toch was het niet altijd makkelijk. Skadi: "Sommige collega’s zagen het eerst als extra werk. Het vraagt echt een andere manier van denken en dat kost tijd."
Ron: "Het was wennen. En je moet zorgen voor draagvlak bij iedereen die ermee werkt: van beleidsadviseur tot bestuurder."
Laurie: "Dat herkennen we. Je kunt niet zeggen: hier is een paragraaf, succes. Je moet collega's echt meenemen in waarom het belangrijk is en hoe ze hun werk duurzamer kunnen doen. Door ze verbinden aan de juiste hulp. Ook bestuurders hebben een rol door duurzaamheid aandacht te geven en het gesprek op gang te brengen."
Niet zonder hobbels
En dat schurende, schuivende gesprek is precies waar het om draait.
Skadi: "Door de paragraaf ging het ook in het sociaal domein ineens over duurzaamheid. Daar werd dat eerder niet zo besproken."
Ron: "Het dwong ons tot nieuwe vragen. Moeten we echt nieuw inkopen? Kunnen we materialen hergebruiken? Dat bracht verandering in hoe we werkten."
Een gesprek dat schuurt - en schuift
Marijke: "We zagen dat de doelen op duurzaamheid nog niet bij iedereen bekend waren en we zochten naar een middel om dit te stimuleren. Duurzaam werken heeft een zetje nodig om vanzelfsprekend te worden."
Laurie: "Om een duurzame afweging te maken bij elk besluit vullen we een duurzaamheidsparagraaf in. Het geeft de mogelijkheid om aan bestuurders de kansen en dilemma's voor te leggen. Het verplicht ons om goed uit te leggen waarom we soms een besluit nemen dat slecht is voor duurzaamheid ('Duurzaam, tenzij'). Bijvoorbeeld door te weinig geld, techniek, beleid, wettelijke regels of andere afspraken, zoals het coalitieakkoord.
Hoe het begon: een gemis omgezet in actie
Hoe zorg je dat duurzaamheid niet iets is wat je er op het laatste moment nog bij pakt wanneer je besluiten neemt?
Het antwoord voor de gemeente Amsterdam werd: de duurzaamheidsparagraaf. Het laat zien hoe een besluit meehelpt aan minder uitstoot van broeikasgassen, hergebruik van materialen, een stad die beter tegen klimaatverandering kan, een groenere en meer biodiverse stad en aan klimaatrechtvaardigheid.
Ontwikkeld door bestuursadviseur Marijke Rombouts en projectleider Laurie Kos, gestart in stadsdelen Zuid en West.
‘De duurzaamheidsparagraaf zorgt voor een ander gesprek bij projecten en beleid’
Participatiestrateeg Energietransitie Maaike Vallenduuk was bij het eerste klimaatevent op 14 december 2022. Daar opperde zij al het idee voor een Duurzaamheidsparagraaf in een rondvraag over wat de gemeente nu zou moeten doen om verduurzaming te versnellen.
Duurzaamheidsparagraaf als idee op het eerste klimaatevent
Uit de analyse van de B&W-besluiten uit 2024 door bestuursadviseur Marijke Rombouts blijkt dat het college al 170 besluiten heeft genomen die een bijdrage leveren aan minstens één van de duurzaamheidsdoelstellingen (zie infographic). We starten dus niet bij nul, en verwachten dat de duurzaamheidsparagraaf een impuls geeft én ook laat zien wat we doen om onze duurzaamheidsdoelen te halen.
Infographic Duurzaamheidsparagraaf
‘Dit is belangrijk voor de stad, omdat je betere keuzes maakt. Met minder uitstoot, meer hergebruik, en een stad die prettiger is om in te wonen.’
Op 6 mei 2025 besloot het College van Burgemeester en Wethouders dat de duurzaamheidsparagraaf in de hele gemeente wordt ingevoerd. Het besluit geldt voor alle voordrachten voor het college en voor de stadsdelen. Hiermee zet het college een nieuwe stap in haar verantwoordelijkheid voor het realiseren van een toekomstbestendig Amsterdam.
Gemeentebrede invoer vanaf augustus 2025
Marijke: "Omdat je betere keuzes maakt. Met minder uitstoot, meer hergebruik, en een stad die prettiger is om in te wonen."
Laurie: "En omdat het ook gaat over wie je bereikt. Soms komt een duurzaam voorstel vooral mensen ten goede die het al goed hebben. Dan moet je je afvragen: wie blijft er buiten beeld? De paragraaf helpt je op weg om na te denken over welke groepen je misschien over het hoofd ziet."
Waarom is dit belangrijk voor de stad?
Toen Zuid eenmaal draaide, deelden Marijke en Laurie hun aanpak met stadsdeel West. Daar konden ze aan de slag met de formats, Q&A’s en voorbeelden uit Zuid. Ook de gemeente Zaanstad toonde interesse. Die nam de versie uit Zuid bijna letterlijk over.
Laurie: "Zuid was geen pilot, het was een startpunt. En door het collegebesluit wordt het vaste prik voor iedereen. Niet iets vrijblijvends."
Van Zuid naar West en verder
Op het Museumplein werd natuursteen hergebruikt. Stenen die anders waren weggegooid, kregen een plek in het park.
Ron: "Dat is directe winst. En het kost vaak niet eens meer tijd of geld. Alleen een andere manier van denken."
Skadi: "Maar het grootste effect is misschien wel de inspiratie onder collega’s. Ze zagen ineens wat er al gebeurde en durfden zelf ook meer te doen."
Concreet resultaat, zichtbaar verschil
‘Het grootste effect is misschien wel de inspiratie onder collega’s. Ze zagen ineens wat er al gebeurde en durfden zelf ook meer te doen.’
Toen de vraag kwam wie er wilde experimenteren, stak stadsdeel Zuid als eerste zijn hand op. Bestuurder Rocco Piers was meteen enthousiast. "De vraag die hier al leefde was: hoe maken we duurzaamheid concreet? De duurzaamheidsparagraaf was ons antwoord."
Maar hoe geef je iets vorm wat nog niet bestaat? Skadi Renooij, programmamanager Democratisering en Duurzaamheid in Zuid, en Ron van Soest, senior medewerker fysiek, doken er samen in.
Ron: "Hoe beantwoord je de vragen uit de paragraaf, leveren ze discussie op, wie beoordeelt de antwoorden? Dat zorgde voor onderlinge afstemming. Tegelijk merkte je dat het onderwerp daardoor ging leven."
Zuid: een stadsdeel dat durfde te pionieren
‘Hoe maken we duurzaamheid concreet? De duurzaamheids-paragraaf was ons antwoord.’
Toch was het niet altijd makkelijk. Skadi: "Sommige collega’s zagen het eerst als extra werk. Het vraagt echt een andere manier van denken en dat kost tijd."
Ron: "Het was wennen. En je moet zorgen voor draagvlak bij iedereen die ermee werkt: van beleidsadviseur tot bestuurder."
Laurie: "Dat herkennen we. Je kunt niet zeggen: hier is een paragraaf, succes. Je moet collega's echt meenemen in waarom het belangrijk is en hoe ze hun werk duurzamer kunnen doen. Door ze verbinden aan de juiste hulp. Ook bestuurders hebben een rol door duurzaamheid aandacht te geven en het gesprek op gang te brengen."
Niet zonder hobbels
En dat schurende, schuivende gesprek is precies waar het om draait.
Skadi: "Door de paragraaf ging het ook in het sociaal domein ineens over duurzaamheid. Daar werd dat eerder niet zo besproken."
Ron: "Het dwong ons tot nieuwe vragen. Moeten we echt nieuw inkopen? Kunnen we materialen hergebruiken? Dat bracht verandering in hoe we werkten."
Een gesprek dat schuurt - en schuift
‘Het verplicht ons om goed uit te leggen waarom we soms een besluit nemen dat slecht is voor duurzaamheid. Dat is ‘Duurzaam, tenzij’.’
Natuursteen op het Museumplein. Deze stenen zijn hergebruikt. Zulk hergebruik wordt mede aangejaagd en bespreekbaar gemaakt in de organisatie door het invullen van de Duurzaamheidsparagraaf.
Hergebruik stenen op het Museumplein
Marijke: "We zagen dat de doelen op duurzaamheid nog niet bij iedereen bekend waren en we zochten naar een middel om dit te stimuleren. Duurzaam werken heeft een zetje nodig om vanzelfsprekend te worden."
Laurie: "Om een duurzame afweging te maken bij elk besluit vullen we een duurzaamheidsparagraaf in. Het geeft de mogelijkheid om aan bestuurders de kansen en dilemma's voor te leggen. Het verplicht ons om goed uit te leggen waarom we soms een besluit nemen dat slecht is voor duurzaamheid ('Duurzaam, tenzij'). Bijvoorbeeld door te weinig geld, techniek, beleid, wettelijke regels of andere afspraken, zoals het coalitieakkoord.
Hoe het begon: een gemis omgezet in actie
Foto’s: Kick Smeets
Hoe zorg je dat duurzaamheid niet iets is wat je er op het laatste moment nog bij pakt wanneer je besluiten neemt?
Het antwoord voor de gemeente Amsterdam werd: de duurzaamheidsparagraaf. Het laat zien hoe een besluit meehelpt aan minder uitstoot van broeikasgassen, hergebruik van materialen, een stad die beter tegen klimaatverandering kan, een groenere en meer biodiverse stad en aan klimaatrechtvaardigheid.
Ontwikkeld door bestuursadviseur Marijke Rombouts en projectleider Laurie Kos, gestart in stadsdelen Zuid en West.